سه‌پاره‌ی خاموشی و فریاد: تحلیل تطبیقی وضعیت کنشگری زنان بلوچ در سه جغرافیای بلوچستان
از مهرنگ تا سکوت روزمره؛ چرا برخی می‌خروشند و برخی خاموش می‌مانند؟
✍️ سانیا میر بلوچ
برمش/ بلوچستان، سرزمینی گسترده اما پاره‌پاره‌شده است؛ بخشی در شرق پاکستان، بخشی در غرب ایران، و بخشی در افغانستان. زنان بلوچ نیز، همچون جغرافیایشان، در وضعیت‌های متفاوت اما هم‌ریشه‌ای از تبعیض، حاشیه‌نشینی، و نادیده‌انگاری زیست می‌کنند.
اما در میان این شباهت‌ها، تفاوت‌هایی معنادار به چشم می‌خورد:
در شرق بلوچستان، زنانی چون مهرنگ بلوچ، کریمه بلوچ و بی‌بی گل بیبو، در صف مقدم مقاومت‌اند؛ حتی با بهای زندان یا ترور.
در شمال بلوچستان، زنان در حاشیه‌ی خاموشی‌اند؛ درگیر بقا، اما بی‌صدای جمعی.
در غرب بلوچستان (ایران)، زنان تحصیل‌کرده غالباً محافظه‌کارند، و زنان بی‌سواد خاموش‌تر از همیشه.
این مقاله تلاش دارد با نگاهی تطبیقی، عوامل این تفاوت‌ها را واکاوی کرده و دلایل سیاسی، اجتماعی و فرهنگی سکوت یا فریاد زنان بلوچ را تحلیل کند.
۱. ساختار سیاسی: فضا یا فشار
ساختار سیاسی هر منطقه، نخستین و تعیین‌کننده‌ترین عامل در امکان یا امتناع کنشگری زنان است.
شرق بلوچستان (پاکستان):
گرچه نظام سیاسی پاکستان در کل با بحران حقوق بشر روبه‌روست، اما فضای نسبی برای اعتراض، فعالیت حزبی و حضور رسانه‌ای وجود دارد. فعالان زن بلوچ در پاکستان، حتی در شرایط سخت، می‌توانند صدایشان را بلند کنند، گرچه گاه با تهدید، بازداشت یا حتی ترور (نمونه بارز: کریمه بلوچ).
نتیجه: فضا برای کنش هست، گرچه خطرناک است.
شمال بلوچستان (افغانستان):
این منطقه از مرکز فعالیت سیاسی بلوچ‌ها فاصله دارد. سیاست در اینجا کمتر تقابلی و بیشتر پراکنده است.
زنان این منطقه نه از حمایت ساختار سیاسی برخوردارند، نه از مشارکت در ساختار مقاومت.
نتیجه: کم‌تحرکی سیاسی، نه به‌خاطر ترس بلکه به‌خاطر نبود فرصت یا تمرکز.
غرب بلوچستان (ایران):
ساختار امنیتی ایران به‌ویژه در مناطق بلوچ و سنی نشین بسیار سخت‌گیرانه است. زنان بلوچ، اگر فعالیتی مدنی، رسانه‌ای یا سیاسی انجام دهند، به‌شدت تحت نظر و تهدید قرار می‌گیرند.
نتیجه: ترس ساختاری از سرکوب، سد اصلی کنشگری زن است.
۲. عرف، سنت و دین: فرهنگ ناظر یا قفل؟
فرهنگ و عرف هر منطقه، می‌تواند یا نقش ناظر حمایتی داشته باشد یا در نقش قفلی سنگین عمل کند.
شرق:
در شرق بلوچستان، مردان مبارز بلوچ، در احزاب، رسانه‌ها و حرکت‌ها کم‌وبیش حضور زنان را پذیرفته‌اند. زنانی چون مهرنگ، بیبو، و کریمه، از حمایت نسبی مردان خانواده یا جریان‌های سیاسی برخوردار بودند.
نتیجه: عرف گرچه سنتی است، اما در جریان مقاومت، زن را به رسمیت شناخته است.
شمال:
عرف در شمال بلوچستان بیشتر خنثی است. نه زن را تشویق می‌کند، نه مستقیماً سرکوب می‌کند. جامعه درگیر اقتصاد، فقر و حاشیه‌نشینی است.
نتیجه: سنت، نه مانع جدی است نه حامی مؤثر.
غرب (ایران):
سنت مذهبی سنی حنفی، همراه با فقر فرهنگی و آموزه‌های محافظه‌کارانه دینی، زنان را از نظر اجتماعی “محصور” نگه می‌دارد. زن اگر صدای بلندی داشته باشد، پیش از اینکه از سوی دولت تهدید شود، توسط محیط و خانواده “خاموش” می‌شود.
نتیجه: عرف، نه‌فقط قفل کنشگری بلکه سد اعتماد به نفس زن است.
۳. روان‌شناسی اجتماعی و شبکه‌های زنان
وجود یا نبود یک «شبکه زنانه» از مقاومت، الهام و همدلی، تأثیر عمیقی بر حضور زنان دارد.
شرق:
وجود زنان الگو، رسانه‌های قومی، و ارتباطات سازمانی باعث شده حتی زنان نوجوان بلوچ شرقی با مفاهیمی چون ناپدیدسازی قهری، حقوق بشر، و مقاومت آشنا شوند.
نتیجه: زن احساس “تنها نبودن” دارد؛ شبکه، تکیه‌گاه است.
شمال:
زنان شمال بلوچستان عمدتاً فاقد شبکه حمایتی یا الهام‌بخش هستند. آن‌ها فقط “برای بقا” زندگی می‌کنند.
نتیجه: بی‌عملی به‌دلیل تنهایی و پراکندگی اجتماعی.
غرب (ایران):
در غرب، زنان با سواد با هم مرتبط نیستند، زن آگاه غالباً منزوی‌ست. زن بی‌سواد نیز هیچ فضای امنی برای گفت‌وگو یا یادگیری ندارد. برخی زنان باسواد به سمت رفاه‌گرایی، مدرک‌گرایی یا سرگرمی‌های روزمره سوق پیدا کرده‌اند.
نتیجه: نبود شبکه، اعتماد به نفس را می‌کُشد و محافظه‌کاری را تغذیه می‌کند.
نتیجه‌گیری: خاموشی زنان، انتخاب نیست بلکه محاصره است
کنشگری زن، تنها محصول شجاعت فردی نیست؛ بلکه نیازمند بسترهای سیاسی، فرهنگی و اجتماعی است. تفاوت فریادهای زنان شرق بلوچستان با سکوت زنان غرب و شمال بلوچستان، نه به تفاوت “جنسیت” یا “جرأت” آن‌ها، بلکه به تفاوت فرصت‌ها و محدودیت‌ها بازمی‌گردد.
اگر زن در غرب یا شمال بلوچستان سکوت می‌کند، نه از ناآگاهی، بلکه از انزوای تحمیلی، ترس ساختاری و فشار عرفی‌ست.
#برمش_صدای_زنان_بلوچستان
Bramsh-Balochistan woman’s voice
تلاش برای دستیابی به برابری جنسیتی و رفع هر گونه تبعیض و پیشبرد فعالیتها بر بنیاد حقوق بشر سازمان ملل میتوانید از طریق لینک های زیر با بِرَمْش همراه باشید:
وبسایت برمش :
www.Bramsh.org
Instagram:
https://www.instagram.com/bramsh_org
Telegram:
https://t.me/bramshbalochistan