فرهنگ بلوچ، فرهنگی که نه تنها در بخش های پنهاوری از بلوچستان و سیستان و بخش های دیگر بلوچستان که به استانهای دیگرادغام شدهد هنوزهم پا بر جاست، بلکه در سرزمین بلوچستان که در کشورهای افغانستان و پاکستان قرار گرفته است یکی از قدیمی ترین فرهنگهای به شمار میرود .بی دلیل نیست که فرهنگ بلوچ روزی جهانی دارد،چرا که این فرهنگ یکی از قدیمی ترین فرهنگ ها به شمار می رود.
اما متاسفانه که این فرهنگ غنی با وجود رژیم جمهوری اسلامی ایران چندان پاس داشته نمی شود.بلوچستان و سیستان دومین استان پهناور در جغرافیایی ایران است و سرزمین بلوچستان در برخی استانهای همسایه دیگر نیز امتداد دارد.
فرهنگ بلوچی ،فرهنگی که خاستگاه نخستین تمدنهای پیشرفته بشری و کانون اجتماعات شهر نشینی است.موسیقی سنتی بلوچستان یادگاری از دوره های مختلف فرهنگ وتمدن بلوچستان است موسیقی ملت بلوچ در زندگی شان در مراسم غم،شادی ها و روایت افسانه ها و اسطوره های باستانی وقدیمی شان در هم آمیخته است. موسیقی در بلوچستان آیین های گوناگون دارد و با فرم هاو گونه های مختلفی انجام میشود مانند:
لیلو(لالایی)موتک(مرثیه)نازینک(آواز زنان در مراسم شادی)شپ تاکی (مولودی خوانی)زهیروک(دلتنگی های عاشقانه غم و هجران)وشئر(روایت های حماسی مذهبی ،تاریخی )سوت و نازینک،نوعی موسیقی با آهنگ های شاد ونشاط انگیز است.
که با ترانه و آواز همراه می شود ترانه های همراه این موسیقی متنوع بوده و پیرامون مفاهیم عاشقانه و زیبای طبیعت و حکایت از شورونشاط عشق و جوانی دارد. هانی و شی مرید مشهورترین داستان عاشقانه بلوچستان است که مردم محلی بر اساس آن ساز و آوازهای زیادی را خوانده اند ونسل به نسل منتقل کرده اند.
آیین گواتی بسیار به ندرت در منطقه سرحد ؛و بیشتر در مراسم در اویش قادریه نقشبندیه صاحبان در اطراف شستون ( سراوان ) برگزار می شود؛در اویش قادریه در مناطق ساحلی مکران حضور داشتند و مهمترین نوع موسیقی بلوچستان امروزی،یعنی “شائری”در پهره (ایرانشهر ) تا ساحل چهبار متداول بود.زهیروک بیشتر در مکران و لیکو در سرحد و مکران انجام میشود.
زهیروک و لیکو شناسنامه فرهنگی ملت بلوچ است.رقصهای بلوچی شامل دوچاپی ، لنگی ،کوپکو….است به رقص محلی بلوچی دو چاپی گفته میشود(چاپ کلمه ای بلوچی است به معنای دست زدن و به رقص در بلوچی ناچ می گویند)دو چاپی نوعی موسیقی و حرکات موزون سنتی است که از گذشته های دور تاکنون در مناسبت های مختلف به ویژه جشن های شادی رواج داشته ودر هنگام اجرا در برنامه های عمومی افراد از طبقات مختلف اجتماعی بدون در نظر گرفتن جایگاه و مقام در آن شرکت می کنند .
به همین سبب می توان از آن به عنوان آیین همگانی تعبیر کرد که نوعی همبستگی فرهنگی و اجتماعی ایجاد میکند.مسئاله زن و جایگاه زن در خانواده و جامعه از جمله مسایلی است که همانند سایر موضاعات فرهنگی اجتماعی در آیینه سنت ها و فرهنگ ملل منعکس می شود و نمودی بارز می یابد ، می توان گفت زن بلوچ عمده ترین نقش را رشد و حفظ فرهنگ بلوچ و جامعه بلوچ را دارا بوده است اگرچه در دهها اخیر به دلیل سیستم های سیاسی که بلوچستان در آنها قرار گرفته است نقش زن محدودتر شده است .
بدین لحاظ یکی از راه های دستیابی به نحوه نگرش جوامع نسبت به زن و جایگاه وی در میان ملل ها بررسی رسم و رسومات فرهنگی واعتقادی در بین ملت مختلف هست.یکی از این ملل ها بلوچ ها هستند در بین بلوچ ها زن جایگاه ویژه ای دارد زنان بلوچ همواره در زندگی همگام و همدوش با مردان برای بهتر زیستن از هیچ تلاش وکوششی فرو گذار نبوده و در این راه به سخت کوشی و جدوجهد مشهور هستند.
گفته میشود شیر زنان بلوچ در برخی مواقع در غیاب مردانشان در مقابل مهاجمان ایستادگی کرده واز خانه و کاشانه محافظت می کردند.از گذشته های دور تا کنون کشاورزی ودامداری و بچه داری از وظایف زنان بلوچ بوده است.این زنان همواره درسایه غیرت پدران،برادران و همسرانشان چون شیر پرورش یافته واز حریم خانه وخانواده محافظت میکنندو در درگیرهای دسته جمعی،منافع شخصی یا گروهی برای منزلت،جایگاه و اعتبار اجتماعی،دفاع از همبستگی و انسجام و اتحاد گروهی و قومی قبیله ای ،فشارهای اقتصادی و شخصی ساختار خانوادگی زنان بلوچ نقش چشم گیری داشته اند.
فضیله رییسی